Résumé af stykkerne Résumés des pièces Abstracts of the plays

  Do tzw. "teatru absurdu", szczególnie tego z wczesnych lat pięćdziesiątych powraca się ostatnio często. Z dwóch powodów. Po pierwsze nie powstały jeszcze inne, równie wysokiej klasy sztuki, które oddawałyby w sposób pełniejszy stan dzisiejszej dezintegracji - zbiorowej i indywidualnej, dezintegracji kulturowej, światopoglądowej, moralnej, językowej, coraz głębszego rozziewu pomiędzy zdehumanizowanym współczesnym światem a uwikłaną w ten świat jednostką, coraz tragiczniejszej niemożności porozumienia się i zrozumienia. Czyta się dzisiaj te sztuki odważnie i nowocześnie, rezygnując ze sztywnej, udziwnionej formy na rzecz realizmu i psychologii. Ożywia to zetlały już nieco dowcip tych dramatów, jednocześnie ich wymowę czyniąc bardziej tragiczną. Drugim powodem sięgania po twórczość Adamova czy Ionesco jest wpisana w ich sztuki możliwość aktorskiego popisu. "Łysa śpiewaczka", "Krzesła" i "Lekcja" - małoobsadowe, kameralne dramaty stanowią wspaniały materiał dla ukazania zawodowego kunsztu i finezji. Wydaje się, że te właśnie powody zdecydowały o wyborze młodej włoskiej reżyserki - Eliny Lo Voi, która w Starym Teatrze w Krakowie, zrealizowała słynną Ionescowską "Lekcję". Przedstawienie stało się głośne za sprawą pewnej znaczącej zmiany w obsadzie. Graną dotychczas przez mężczyzn rolę profesora reżyserka powierzyła kobiecie, wybitnej krakowskiej aktorce - Annie Polony. "Najpierw osłupiałam - wspomina aktorka - potem... zrozumiałam i prawie bez wahania - przyjęłam. No i zaczęło się. Już po pierwszej próbie pojęłam, że ciężar zadania przerasta moje siły. Poczułam się jak ryba w sieci. Mój Boże! - iluż sposobów użyłam, aby się z niej wyplątać! Na ile stresów naraziłam moje koleżanki - ciągle niepewne czy dojdzie do premiery, czy nie. Pani reżyser (sprytna, inteligentna) chodziła za mną powtarzając tylko ciągle: Wytrzymasz, jesteś wspaniała, kocham cię! ...i choć nie jestem mężczyzną - uległam. Zagrałam. Zagrałam tak jak sobie życzyła - no, może trochę ostrzej, bardziej charakterystycznie." Napisano bardzo wiele o Annie Polony w tej roli - wybitna, wspaniała, wielka, perfekcyjna. Stała się rzeczywiście bezapelacyjnym popisem jej aktorskiego kunsztu. Wielu recenzentów opisuje drobiazgowo sposób, w jaki przemienia się na scenie z dobrodusznego koczkodana w peruce w demonicznego potwora dokonującego zbrodni. Lekcja aktorskich umiejętności. A co to oznacza dla interpretacji? Odrzucenie wątku erotycznego, jaki jest w tekście pomiędzy Profesorem a Uczennicą, pozwoliło na wydobycie konfliktu pomiędzy pokoleniami, między kulturą i jej brakiem, na podkreślenie problemu władzy, która może stać się w rękach szaleńca "narzędziem zbrodni". Przedstawienie zostało zarejestrowane w piwnicy przy Sławkowskiej, na małej scenie Starego Teatru w Krakowie. Surowe mury, specyficzna i niepowtarzalna atmosfera tego miejsca grają tutaj na równi z aktorami. Pani profesor zaczyna lekcję. Uczennica jest tępa i bolą ją zęby. Nie udaje jej się ani dodawanie, ani odejmowanie. Rozzłoszczona nieudolnością uczennicy pani profesor rozpoczyna swój wielki wykład o językach. "Arytmetyka prowadzi do filologii, a filologia do najgorszego...". Nóż jest przygotowany.

25

  Kiedy król Béranger słyszy po raz pierwszy, że ma umrzeć, nie zwraca na to uwagi. Lekceważy zimną i beznamiętną zapowiedź tego faktu znanego i oczekiwanego w najbliższym otoczeniu króla. Każdy przecież będzie musiał kiedyś umrzeć. Królowi wydaje się jednak, że jest w stanie samą siłą woli odsunąć ten moment w nieogarniętą rozumem przyszłość. Tak oczywiście nie jest i król musi umrzeć. Ma na to tylko sto minut, tyle ile trwa przedstawienie. Nic właściwie dziać się nie będzie, żadnej szalonej akcji, tłumu statystów, niespodzianek i feerii pomysłów. Autor zaprosił widzów do udziału w ceremonii umierania. Jego przesłanie jest proste: musimy uświadomić sobie, że śmierć jest czymś realnym i rzeczywistym, nieuchronnym, nie omijającym nikogo - ani króla, ani żebraka. Nie znając momentu kiedy nas dosięgnie, pwoinniśmy żyć pełniej, bardziej odpowiedzialnie, może po prostu lepiej. Bérenger (bohater także innych dramatów Ionesco) to właściwie przeciętny, zagubiony w świecie człowiek. Ale, jak każdy z nas, dopóki żyje jest królem własnego świata. Jest w nim jednocześnie władcą i poddanym. Rządzi światem, który odchodzi, znika wraz z jego śmiercią. Od pierwszej sceny, kiedy zegar zaczyna nieubłaganie odmierzać upływające minuty, świat Bérengera będzie się rozpadać - znikną granice, zapadną się miasta, wyschnie ziemia, walić się bedą ściany pałacu. Ból będzie dręczył ciało i odejmował zdolność wydawania rozkazów, osłabiał wolę i uczucia. Nie pozwoli wreszcie zatrzymać nawet najbliższych. Odejdą w nicość, a król podąży za nimi. Ta sztuka nie jest alegorią. Może bardziej rodzajem poetyckiego obrazu, współczesną wersją moralitetu.